Ինչպես ի հայտ եկան շախմատային ժամացույցները

Ինչպես հայտնի է, 19-րդ դարի կեսերից, երբ սկսեցին անցկացվել շախմատային առաջին մրցաշարերը՝ շախմատիստները խաղում էին առանց ժամանակի սահմանափակման, ինչը հաճախ բերում էր պարտիաների տարօրինակ ավարտի, և ժամանակակիցների կողմից նկարագրվում էր որպես հակառակորդին հունից հանելու և հյուծելու գործողություն:

Հայտնի է, որ, օրինակ, Հովարդ Ստաունտոնի և Պյեռ Սենտ Ամանի միջև 1843 թվականին կայացած մրցախաղի 21-րդ պարտիան, որում կատարվել է 66 քայլ, տևել է 14,5 ժամ…

Ավելի զավեշտալի դեպք գրանցվեց նաև Լոնդոնի 1851 թվականի միջազգային մրցաշարում, որտեղ ՈՒիլյամս — Մակլոու պարտիայի ընթացքում երկու խաղացողներն էլ քնեցին՝ չդիմանալով անվերջ սպասումներին:

Նման աննպատակ ձգձգումները և հակառակորդին այդ կերպ հունից հանելու փորձերն այն ժամանակ բավականին տարածված էին, և պարտիաները տևում էին միջինը 9 ժամ:

1852 թվականին անհայտ մի երկրպագու առաջարկեց խաղերի ընթացքում օգտագործել ավազային ժամացույցներ և սահմանափակել մտածելու ժամանակը, ինչին հավանություն տվեց ժամանակի ուժեղագույն շախմատիստներից՝ Հովարդ Ստաունտոնը: Այդ մեթոդն օգտագործվեց 1853 թվականին Գարվից — Լեվենտալ մրցախաղում, որտեղ ամեն քայլի համար մտածելը սահմանափակվում էր 10 րոպեով և խախտողը տուգանվում էր: Իսկ ահա 1861 թվականի Անդերսեն — Ֆոն Կոլիշ մրցախաղում 2 ժամ էին հատկացնում 24 քայլի համար:

Եվ ահա 1883 թվականի Լոնդոնի միջազգային մրցաշարի ժամանակ գործարկվեցին առաջին շախմատային ժամացույցները՝ կրկնակի սլաքներով: Դրանք, սակայն, չունեին սովորական կոճակներ և ամեն քայլից հետո խաղացողը ժամացույցը պարզապես շուռ էր տալիս իր կողմը:

Գյուտի հեղինակը սիրողական մակարդակի շախմատիստ Թոմաս Բրայտ Ուիլսոնն էր, ով այն ստեղծեց՝ խորհրդակցելով ուժեղ շախմատիստ Ջոզոֆ Բլեկբեռնի հետ:

Այդ մրցաշարում մեկ ժամ էին հատկացնում 15 քայլի համար և առաջին անգամ սկսեցին խաղացողին պարտություն գրանցել ժամանակը սպառելու համար:

1899 թվականին շախմատային ժամացույցները կատարելագործվեցին դրանցում <<դրոշակ>>-ի իհայտ գալով, որը սկսում էր բարձրանալ երբ շախմատիստին մնում էր 3 րոպե, և այն ընկնելը նշանակում էր ժամանակի սպառում և պարտություն:

1900 թվականին ի հայտ եկան նաև ժամանակակից շախմատիստներին ծանոթ կոճակներով ժամացույցները, որոնք սեղմում էին ամեն քայլից հետո:

Ժամանակակից Ֆիշերի ժամացույց

Շախմատային ժամացույցները կտրուկ փոփոխության ենթարկվեցին 1992 թվականին, երբ լեգենդար Ռոբերտ Ֆիշերը առաջարկեց կատարած ամեն քայլի համար խաղացողին ավելացնել որոշակի վայրկյաններ՝ որոնք, ըստ իրեն, զգալի կմեղմեյին շախմատիստի սթրեսային վիճակը, և նա կկարողանար ավելի լավ կառավարել իր ժամանակը:

Ֆիշերի ժամացույցը կիրառվեց հենց իր ու Սպասսկու միջև 1992 թվականին կայացած սկանդալային մրցախաղում և կիրառվում է մինչ օրս:

Ի դեպ, կայքի միջոցով կարող եք գնել շախմատային ժամացույց։ Մանրամասները՝ խանութ բաժնում։

Խաչիկյան Հայկ